Mỗi ngày, ông Đào Trung, 59 tuổi, đạp xe hơn một km từ nhà trọ về nơi ở cũ tại phường Bình Trưng Tây, sợ sạt lở “nuốt” mất căn nhà hương hỏa cha mẹ để lại. Sài Gòn sắp vào mùa mưa, nỗi lo của ông càng nặng.

Xây năm 1995, ngôi nhà giờ hoang tàn, nằm chênh vênh bên rạch Giồng Ông Tố. Nhìn bên ngoài, căn nhà chúi mặt xuống dòng nước, tường nứt nẻ như muốn rời khỏi cột trụ, vách hoen ố, cửa sổ mục nát chỉ chực rơi. Phần cửa chính hướng ra bờ sông giờ chỉ nhìn thấy bùn đất, sình lầy. “Xót xa lắm nhưng tôi không biết làm sao, giờ nhà chỉ dùng để dụng cụ xây dựng, phơi quần áo”, ông Trung nói.

Sạt lở xuất hiện từ 10 năm trước. Nước kênh Giồng Ông Tố ngày càng tiến sát khu dân cư. Để giữ nhà, ông Trung thuê 5 thợ đóng hàng chục cột nhồi, đổ bêtông tạo thành “vành đai” dài hơn 10 m, rộng 4 m, tổng diện tích 40 m2 với chi phí hơn 100 triệu đồng. Chưa đầy 7 năm sau, liên tiếp các đợt sạt lở “liếm” sâu vào trong, cuốn đi những mảng bêtông mà ông gia cố, chỉ còn lại các cột nhồi nằm ngả nghiêng trong sình lầy.

Rạng sáng ngày cuối năm 2017, ông Trung bị đánh thức bởi tiếng “rào, rào” ngoài bờ sông. Bật dậy rọi đèn pin, ông giật thót người khi thấy một hố sâu hơn 5 cm dưới sàn nhà, xung quanh gạch lát nền vỡ tung tóe, tạo thành nhiều hình sắc nhọn chĩa lên trên. Ông bỏ chạy, nghĩ nhà mình sắp sụp xuống sông. Hôm sau, ông quyết định ra ngoài thuê trọ. “Sài Gòn mà chẳng khác bà con ở miền Tây bị sạt lở. Tôi có nhà mà đi ở trọ, kể chuyện này ai cũng ngạc nhiên, nhưng làm sao có thể sống ở đó trong nơm nớp lo sợ”, ông nói.

Mất ăn, mất ngủ vì sạt lở, ông bỏ luôn nghề may gắn bó với mình gần 15 năm nay. Mặt bằng xưởng ít ỏi còn lại, ông cho thuê mở cửa hàng. Đó là nguồn sống duy nhất của ông khi về già.

Đối diện nhà ông Trung, bên kia rạch Giồng Ông Tố, là căn nhà cấp bốn của bà Nguyễn Thị Hường (tổ 20, phường An Phú, quận 2). Gần 30 năm sống ở đây, miếng đất rộng 160 m2 của bà Hường bị sạt lở cuốn mất gần hết, chỉ còn khoảng 20 m2.

Hơn ba năm trước, ba cây me cao hơn 6 m trồng ở khoảng đất trước nhà bị “nuốt chửng” chỉ sau một đêm. Quán cà phê nằm sát bờ sông của bà có nguy cơ bị xóa sổ bởi mỗi năm sạt lở cứ lấn vài chục cm. Đóng xà cừ để giữ đất nhưng không ăn thua, bà Hường mua 100 xe ba gác chở hàng nghìn khối bêtông cỡ nhỏ (các công trình xây dựng đập bỏ) đổ dọc 20 m đất sát mép bờ sông. Chi phí gần 200 triệu đồng – số tiền có thể xây một căn nhà khác, nhưng chỉ để gia cố miếng đất ít ỏi còn lại. Cửa nhà bà hiện chỉ cách bờ rạch chừng 5 m.

“Hai năm nay không thấy gì nên tôi cũng yên tâm. Nếu sạt lở tiếp chắc tôi không còn xíu đất nào”, bà Hường nói, buồn rượi.

Khu vực rạch Giồng Ông Tố (xung quanh hai bờ tiếp giáp với cầu Giồng Ông Tố) có 19 hộ dân phường Bình Trưng Tây và An Phú, quận 2, chịu ảnh hưởng sạt lở ở cấp độ đặc biệt nguy hiểm. Thành phố đã phê duyệt dự án làm kè bảo vệ dài 77 m mỗi bên mố cầu nhưng chưa thể triển khai vì vướng giải phóng mặt bằng.

Tình trạng tương tự cũng xảy ra tại khu vực xã Nhơn Đức, huyện Nhà Bè. Nhà bà Phan Thị Kim Lan (tổ 2, ấp 2) và 27 hộ khác thuộc vị trí sạt lở dài 146 m. Chính quyền địa phương có kế hoạch xây kè bảo vệ với kinh phí hơn 21 tỷ đồng nhưng chưa thể triển khai, cũng do vướng giải phóng mặt bằng.

17 năm trước, bà Lan mua mảnh đất 30 m2 gần sông, xây căn nhà nhỏ 18 m2 sống với gia đình, định khi nào có tiền sẽ nới rộng hết phần còn lại. Nhưng hai năm sau, cứ mỗi lần nước triều rút, đất nhà bà lại sụt dần. Gia đình đã hai lần nâng nền với chiều cao 1,5 m, khiến trần nhà giờ chỉ cao hơn đầu người một gang tay. Để giữ đất, họ mua cừ dài 5-6 m, to bằng bắp chân đóng xuống nước, bên trên đan thêm ván, dựng thành khung làm sàn nhà.

Hiện, sạt lở đã cuốn hết phần đất dư, “ăn” luôn vào ngôi nhà nhỏ khiến nó méo xẹo, nghiêng, kéo rách tường hở gần một đốt tay, dưới lớp ván sàn nhà là mặt nước sông.

“Nghe tiếng răng rắc, rào rào, là biết đất của mình lại trôi xuống sông. Bà cháu tôi kéo nhau chạy ra đường vì nhà có thể sập bất cứ lúc nào. Bị ám ảnh đến nỗi, giờ nghe tiếng xe người ta đổ đất cát ở gần đây, tôi cũng bỏ chạy như một phản xạ”, bà Lan kể.

Nhiều lần cán bộ xã xuống khuyên sang nơi khác sống tạm vài ba tháng, tránh nguy hiểm rình rập nhưng bà không đi. “Sống trong thấp thỏm vậy, nhưng đây là căn nhà tôi gắn bó bao năm, đi thấy lòng không yên. Chỉ mong nhà nước có mức đền bù hợp lý hoặc bố trí tái định cư để chúng tôi có điều kiện sống hơn”, bà Lan trải lòng.

Thống kê của Ban chỉ huy phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn TP HCM, toàn thành phố ghi nhận 37 vị trí sạt lở tại 9 quận huyện với tổng chiều dài khoảng 23 km. Mức độ sạt lở được chia thành hai cấp: đặc biệt nguy hiểm (19 vị trí) và nguy hiểm (18 vị trí).

Nhà Bè là huyện có nhiều vị trí sạt lở nhất với 12 điểm, trong đó có 7 vị trí đặc biệt nguy hiểm. Tiếp đến là Cần Giờ (6 vị trí), quận 2 (5 vị trí)…

Nguyên nhân sạt lở là tình trạng khai thác cát trái phép ở lòng sông; các dự án nạo vét sông làm thay đổi dòng chảy, gây mất cân bằng bùn cát, gia tăng xói lở bờ sông. Ngoài ra, việc người dân xây dựng các công trình lấn chiếm hành lang an toàn kè bảo vệ bờ sông cũng dẫn đến tình trạng sạt lở, sụt lún.

Theo ông Nguyễn Đức Vũ (Chánh văn phòng Ban chỉ huy phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn TP HCM), ở những vị trí sạt lở, cơ quan chức năng rào chắn, cắm biển hạn chế người dân ra vào để đảm bảo an toàn. Hiện 35/37 vị trí sạt lở đã được lập dự án xây dựng kè nhưng mới một dự án hoàn thành. Các dự án còn lại có tiến độ triển khai khá chậm hoặc đang “nằm trên giấy”.

Về các dự án chậm triển khai do vướng giải phóng mặt bằng, ông Vũ cho rằng, đơn giá đền bù chưa thỏa đáng khiến nhiều hộ không muốn di dời. Ban đã đề nghị Sở Tài nguyên – Môi trường, Ban bồi thường giải phóng mặt bằng quận huyện đẩy nhanh tiến độ, sớm hoàn thành các dự án, đảm bảo an toàn cho người dân.

Hà An – Vnexpress