Đợt bùng phát Covid-19 mạnh ở Ấn Độ là một lời cảnh tỉnh nghiêm trọng. Số ca nhiễm tăng vọt trong mùa xuân là một điều bất ngờ, khi chỉ vài tháng trước, Ấn Độ chứng kiến số ca nhiễm hàng ngày giảm mạnh một cách bí ẩn.

Mọi thứ bắt đầu thay đổi từ vài tuần trước, khi số ca nhiễm bắt đầu tăng lên hồi giữa tháng 3. Đến tháng 4, số ca nhiễm hàng ngày đã chạm mức 100.000, cao hơn đỉnh điểm hồi tháng 9/2020. Chỉ trong thời gian ngắn, số ca nhiễm mới tăng gấp ba lần, cao hơn bất kỳ quốc gia nào khác trên thế giới và chiếm 39% số ca nhiễm hàng ngày của toàn cầu. Số người chết của Ấn Độ giờ hơn 200.000, nhưng có nhiều nghi vấn số ca tử vong thực tế cao gấp 30 lần, lên tới 6 triệu.

Đợt bùng phát mới dường như là kết quả của nhiều yếu tố, từ biến chủng dễ lây lan, tiêm chủng chậm chạp và nới lỏng các hạn chế mà chuyên gia từng cảnh báo. Tuy nhiên, Adam Taylor, nhà phân tích của Washington Post, cho rằng có lẽ phần lớn thế giới đã ngủ quên trước đại dịch.

Khi các nước như Mỹ bắt đầu ghi nhận kết quả đáng khích lệ từ chiến dịch tiêm chủng đại trà, mạng xã hội Ấn Độ tràn ngập những câu chuyện về tình trạng thiếu nguyên liệu sản xuất vaccine và oxy. Những câu chuyện về biến chủng mới dễ lây lan có tên B.1.617 cũng phủ kín các trang báo toàn cầu.

Cho tới tuần trước, thế giới mới thực sự có hành động, khi các nước như Anh và Các tiểu vương quốc Arab thống nhất UAE cam kết hỗ trợ máy tạo oxy hoặc máy thở. Ngay cả Trung Quốc, giữa cuộc tranh chấp biên giới với Ấn Độ, cũng đề nghị gửi vaccine cho nước láng giềng nhưng không nêu chi tiết.

Quốc gia được chú ý nhiều nhất là Mỹ. Ngày 26/3, Tổng thống Joe Biden nói với Thủ tướng Narendra Modi rằng Mỹ sẽ cung cấp nguồn cung oxy, vật liệu sản xuất vaccine và liệu pháp điều trị, đồng thời cho biết Washington sẽ chia sẻ 60 triệu liều vaccine AstraZeneca cho các nước có nhu cầu.

Tuy nhiên, nhiều người đặt câu hỏi liệu sự giúp đỡ từ Mỹ và các nước có quá ít và quá muộn hay không. Đặc biệt, không ít người bày tỏ phẫn nộ với Mỹ vì không nhanh chóng hỗ trợ Ấn Độ ngay sau khi nhận định nước này là một đồng minh quan trọng ở châu Á.

Thậm chí nhiều quan chức Ấn Độ cũng tỏ ra bất ngờ với tốc độ của Mỹ. “Điều khiến chúng tôi ngạc nhiên là phản ứng chậm chạp của Mỹ. Nó đã tạo ra một số hiểu lầm trong dư luận và đôi khi còn gây rắc rối”, một quan chức Ấn Độ nói với Wall Street Journal.

Nhiều người ở Mỹ cũng có cùng suy nghĩ. Thomas Wright, thành viên cấp cao Viện Brookings, ngày 26/4 đăng tweet rằng quyết định chia sẻ vaccine là đúng đắn, nhưng “chính quyền sẽ nhận được ít tín nhiệm hơn rất nhiều khi làm vào lúc này sau khi chịu áp lực lớn, thay vì một tuần trước đó”.

Tình huống này một lần nữa làm dấy lên các câu hỏi về chính sách vaccine của Mỹ, trong đó tập trung vào trong nước và phần lớn bỏ qua các vấn đề về nguồn cung vaccine toàn cầu, ngoại trừ cam kết hỗ trợ 4 triệu USD cho Covax. Các nhà chỉ trích, trong đó có nhà lập pháp Anh Claudia Webbe, chỉ ra rằng Mỹ và nhiều nước giàu khác đã không ủng hộ đề xuất từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ với vaccine Covid-19.

Một vấn đề khác khiến Mỹ vấp chỉ trích là quy định kiểm soát nghiêm ngặt của nước này. Adar Poonawalla, giám đốc điều hành Viện Serum, nhà sản xuất vaccine hàng đầu Ấn Độ, nói chính các vấn đề về nguồn cung bắt nguồn từ Đạo luật Sản xuất Quốc phòng, trong đó hạn chế xuất khẩu các vật liệu quan trọng để sản xuất vaccine.

Quan chức Mỹ đã phủ nhận cáo buộc về sử dụng Đạo luật Sản xuất Quốc phòng, nhưng từ chối trả lời các cẩu hỏi về từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ. Nhà Trắng cũng thừa nhận 10 triệu liều AstraZeneca có thể “mất vài tuần” trước khi được chuyển tới các nước có nhu cầu.

Nhưng Mỹ không phải nước duy nhất hành động chậm chạp trước “cơn bão” Covid-19 của Ấn Độ. Dù nhiều người Ấn Độ tỏ ra phẫn nộ với tốc độ hỗ trợ quốc tế chậm chạp, không ít người khác chĩa mũi dùi chỉ trích vào những người thân cận hơn. Thủ tướng Modi và đảng cầm quyền theo chủ nghĩa dân tộc Hindu của ông đã hứng nhiều chỉ trích vì dỡ bỏ hạn chế quá sớm và cho phép tổ chức các sự kiện lớn, như vận động chính trị hay lễ hội tôn giáo.

Nhiều người cho rằng ông Modi có vẻ đã tuyên bố thắng trận trước khi trận chiến kết thúc. Trong một bài viết trên Financial Times, Gideon Rachman viết rằng Ấn Độ và Modi đã trở thành con mồi của Covid-19. Rachman cho rằng dù đây không phải dịch bệnh duy nhất, Modi vẫn “mắc lỗi nghiêm trọng”, trong đó có việc không thể “dùng sự suy giảm ca nhiễm sau đợt đầu tiên để dự đoán làn sóng thứ hai”.

Ngoài ra, với tư cách là trung tâm sản xuất vaccine lớn nhất thế giới, phần lớn nguồn cung của Ấn Độ được xuất khẩu. Tuy nhiên, New Delhi tháng trước phải áp các hạn chế về xuất khẩu, sau khi vấp nhiều chỉ trích trong nước giữa lúc tình hình Covid-19 diễn biến nghiêm trọng.

Thay vì đối mặt với thất bại, chính phủ Ấn Độ đã nỗ lực che đậy chúng, thậm chí sử dụng luật địa phương khóa chỉ trích Modi trên Twitter, theo Adam Taylor. Tuy nhiên, ngay cả những người chỉ trích Modi gat gắt nhất cũng nói rằng ông không thể gánh hết trách nhiệm.

Nhà văn Vidya Krishnan tranh luận rằng đại dịch đã phơi bày những thất bại của hệ thống y tế Ấn Độ. “Những người Ấn Độ muốn tìm cách có cuộc sống khỏe mạnh hơn đã không thấy hoặc cố tình không thấy hố sâu ngày càng mở rộng. Hiện tại, họ ôm lấy những viên ngọc trai của mình khi những người thân không thể gọi xe cứu thương, bác sĩ, không có thuốc men hay oxy”, Krishnan cho hay.

Đối với một thảm họa có quy mô như Ấn Độ, có rất nhiều bên phải chịu trách nhiệm. Những hồi chuông cảnh báo đáng lẽ phải được gióng lên từ ít nhất một tháng trước, thay vì bị làm ngơ quá lâu ở cả trong nước và quốc tế.

Các hồi chuông ở Ấn Độ giờ được chú ý phần lớn nhờ đây là một quốc gia lớn, có dân số khổng lồ, cũng như quy mô đợt bùng phát lớn. Nhưng nhiều quốc gia nhỏ, nghèo và ít kết nối hơn cũng đang phải đối mặt với những đợt bùng phát đáng lo ngại.

“Chúng ta đang thấy những đợt bùng phát tại các phần còn lại của thế giới. Nepal, Colombia và Malaysia có thể là những nơi tiếp theo”, Matthew Kavanagh, một trong số những học giả tại Đại học Georgetown, nói. “Brazil vẫn chứng kiến ca nhiễm tăng. Chúng ta cũng thấy những đợt bùng phát đáng lo ngại ở Namibia và Botswana. Nó thật đáng sợ”.

“Thế giới đã ngủ quên trước các cảnh báo từ Ấn Độ và đang điên cuồng đối phó với cơn ác mộng. Nhiệm vụ bây giờ là không bỏ lỡ những lời cảnh tỉnh tiếp theo”, Taylor viết.

Thanh Tâm (Theo Washington Post) – Vnexpress

Hơn 5h, bà Nguyễn Hoàng Điệp, 60 tuổi, nhà gần cầu Bùi Hữu Nghĩa, quận Bình Thạnh, đi bộ qua đường Hoàng Sa tập thể dục dọc kênh Nhiêu Lộc. Bóng mát của hàng cây xanh, không khí trong lành, dễ chịu làm tinh thần bà phấn chấn. “Gần 20 năm trước, ngồi trong nhà cách kênh chừng 30 m tôi còn ngửi được mùi hôi nồng nặc. Khi đó không ai dám nghĩ một ngày được tản bộ dọc con kênh sạch đẹp thế này”, bà kể về thời điểm dòng kênh ô nhiễm nặng.

Nhiều năm gắn bó nơi đây, bà Điệp tường tận từng giai đoạn thay đổi của con kênh nổi tiếng Sài Gòn. Thời thơ ấu, khi nước trong xanh, bà cùng bạn bè thường tắm, bắt cá dưới dòng kênh vào buổi xế chiều. Khi đó, nước dưới kênh trong veo, có thể thấy từng đàn cá bơi tung tăng. Người dân chèo ghe bán rau, thịt tấp nập. Có người còn múc nước vào lu chờ lắng phèn để sử dụng.

Sau năm 1975, hàng nghìn hộ dân tới đây dựng nhà đã lấn chiếm hai bên bờ kênh. Không có hệ thống cống, toàn bộ nước sinh hoạt và rác thải xả thẳng xuống khiến kênh ngày càng ô nhiễm. “Nhiều gia đình có con nhỏ sống ven kênh bị bệnh đường ruột liên miên nên dần dời nhà đi. Những hộ nghèo phải ở lại chịu đựng”, bà Điệp nói.

Cách đó khoảng 3 km, bà Lý Hồng Đào, 51 tuổi, sống ở con hẻm sát cầu Trần Khánh Dư, quận Phú Nhuận, nhớ như in thời kỳ kênh Nhiêu Lộc “bị lấn chiếm vô tội vạ”. Lúc đầu người dân làm nhà sát mé kênh nhưng dần dà cơi nới, đóng cọc gỗ, lợp tôn thành nhà tạm. Nhiều hộ còn nuôi heo, gà, vịt, chất thải đều tống xuống nước. Dòng kênh trở thành nơi chứa mọi thứ rác thải sinh hoạt, đen ngòm và hôi thối.

Nhiều xưởng dệt, nhuộm vải còn thải đủ thứ phẩm màu ra kênh. Nước bẩn, tù đọng khiến ruồi, muỗi, chuột nhanh chóng sinh sôi, phát sinh dịch bệnh. “Có nằm mơ tôi cũng không dám nghĩ một ngày dòng kênh trong xanh, tươi mát như bây giờ”, bà Đào nói.

Kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè dài gần 9 km, chảy qua quận 1, 3, Bình Thạnh, Phú Nhuận, Tân Bình. Những năm 1990, chính quyền TP HCM lên kế hoạch cải tạo nhưng khó khăn về vốn nên chưa thể thực hiện. Đến năm 2002, thành phố triển khai dự án cải tạo tổng vốn đầu tư hơn 8.600 tỷ đồng, do Ngân hàng Thế giới tài trợ, góp phần hồi sinh dòng kênh.

Hơn 7.000 hộ dân với khoảng 50.000 người được di dời để thực hiện dự án trọng điểm. Công trình gồm 33 gói thầu, trong đó gói thầu đầu tiên khởi công tháng 3/2003 lắp tuyến cống bao (có đường kính 2,5-3m) dài 8,9 km nằm dọc kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè. Tiếp đó 70 km ống cống các loại được lắp đặt để thu gom nước thải từ hộ dân đưa vào tuyến cống bao.

Một trạm bơm lớn nhất nước ở thời điểm này với công suất 64.000 m3 mỗi giờ được xây dựng ở số 10, đường Nguyễn Hữu Cảnh. Nước ở kênh, nước mưa và nước thải từ các hộ dân trong lưu vực được kết nối vào tuyến cống bao đưa về trạm xử lý, rồi bơm ra sông Sài Gòn. Dự án cũng nạo vét hơn 1,1 triệu tấn bùn, đóng hơn 16.000 m cừ bêtông kè hai bên bờ.

Để chỉnh trang cảnh quan dọc tuyến, năm 2011 thành phố đầu tư hơn 550 tỷ đồng nâng cấp, mở rộng đường Hoàng Sa và Trường Sa từ đường Út Tịch (Tân Bình) đến đường Nguyễn Hữu Cảnh (quận 1) dài khoảng 15 km. Việc cải tạo kênh đã giúp giảm ngập, ô nhiễm, nâng cao môi trường sống cho 1,2 triệu dân các quận 1, 3, 10, Phú Nhuận, Tân Bình, Bình Thạnh và Gò Vấp.

Tiếp nối dự án hồi sinh kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè, một loạt kênh đen, ô nhiễm khác ở TP HCM đã được cải tạo, chỉnh trang như Tân Hóa – Lò Gốm, Tàu Hủ – Bến Nghé, Kênh Đôi – Kênh Tẻ… Trong đó, dự án kênh Tân Hoá – Lò Gốm (gần 9 km chảy qua 4 quận Tân Bình, Tân Phú, 11 và 6) có tổng mức đầu tư hơn 5.000 tỷ đồng được đưa vào sử dụng tháng 4/2015, sau ba năm thi công.

Để triển khai dự án, hơn 1.500 hộ dân phải di dời. Toàn công trình sử dụng gần 10.000 tấn thép, 750.000 m3 đất đào đắp và 127.000 m3 bêtông; hơn 2.500 m cống hộp; 11,5 km đường dọc kênh, 12 cây cầu… Gần 330 kỹ sư, 1.000 công nhân suốt 3 năm miệt mài để hoàn thành các gói thầu dự án.

“Dự án Tân Hoá – Lò Gốm mang lại lợi ích cho hơn 1,3 triệu người thông qua việc cải thiện điều kiện môi trường và đời sống, giảm tình trạng ngập lụt…”, bà Victoria Kwakwa, nguyên Giám đốc Quốc gia của Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam đánh giá.

Tại kỳ họp hôm 22/4, HĐND thành phố đồng ý chủ trương làm dự án xây dựng hạ tầng, cải thiện môi trường kênh Tham Lương – Bến Cát – Rạch Nước Lên dài 33 km, tổng vốn 8.200 tỷ đồng. Một dự án khác là cải tạo rạch Xuyên Tâm dài hơn 8 km (quận Bình Thạnh và Gò Vấp), tổng đầu tư 9.300 tỷ đồng được chính quyền thành phố đẩy nhanh để cải thiện môi trường và xây dựng đô thị.

“Việc nạo vét, chỉnh trang kênh rạch là giải pháp căn cơ, bền vững để cải tạo bộ mặt đô thị, xử lý dứt điểm tình trạng ngập, ô nhiễm trên địa bàn thành phố”, ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội bất động sản TP HCM nói và cho rằng để hồi sinh nhiều dòng kênh, thành phố cần khuyến khích doanh nghiệp tham gia nhằm giảm gánh nặng ngân sách.

Ông Châu cũng đề nghị khi tiến hành dự án cải tạo, thành phố cần tính toán mở rộng biên giải tỏa hai bên kênh để có thêm quỹ đất sạch đấu giá, lấy nguồn lực đó thực hiện dự án. Ðồng thời, nguồn đất sạch hai bên bờ có thể xây các chung cư, làm nơi tái định cư tại chỗ cho người dân bị ảnh hưởng.

Hữu Công – Đình Văn – Vnexpress