“Sơn xuyên dị vực, phong nguyệt đồng thiên” (Núi sông cách trở, nhưng chung gầm trời) là câu thơ được in bên ngoài mỗi thùng khẩu trang và nhiệt kế được Hiệp hội Phát triển Thanh niên Nhật Bản (JYDA) gửi tới Trung Quốc như một phần hỗ trợ của nước này giúp quốc gia láng giềng trong cuộc chiến chống dịch Covid-19.
Đây là câu thơ từng được cháu trai Nhật hoàng gửi cho vị thiền sư Trung Quốc có pháp danh Ganjin cách đây hơn 1.300 năm và truyền cảm hứng cho ông tới Nhật Bản truyền bá đạo Phật. Giờ đây, câu thơ đang truyền cảm hứng cho rất nhiều người Trung Quốc và được đề cập trong hơn 39.000 bài viết trên mạng xã hội Weibo. Thậm chí cựu thủ tướng Nhật Bản Yukio Hatoyama đã chia sẻ nó trên Twitter.
Trong cuộc chiến chống lại Covid-19, bệnh dịch khiến 2.800 người chết và hơn 82.000 ca nhiễm bệnh trên toàn cầu, Nhật Bản đã cho thấy họ là một đồng minh với Trung Quốc chống lại kẻ thù chung.
Đầu tháng này, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Cảnh Sảng đã ca ngợi sự hỗ trợ của Nhật Bản. Trong khi đó, ông Cảnh lại chỉ trích Mỹ phản ứng thái quá khi sơ tán nhân viên lãnh sự quán ở Vũ Hán và ra lệnh cấm người Trung Quốc nhập cảnh.
Câu thơ trên cũng cho thấy thêm sự nồng ấm trong quan hệ giữa Nhật Bản và Trung Quốc, bắt nguồn từ chuyến thăm Bắc Kinh của Thủ tướng Shinzo Abe năm 2018. Khi cả Tokyo và Bắc Kinh đều khẳng định rằng chuyến thăm của Chủ tịch Tập Cận Bình tới Nhật Bản vào tháng 4 tới sẽ không bị hủy vì dịch Covid-19, mối quan tâm mới mà nhiều người tập trung là làm cách nào để nền kinh tế thứ hai và thứ ba thế giới thắt chặt thêm quan hệ.
Những tranh chấp về chủ quyền nhóm đảo Senkaku/Điếu Ngư trên biển Hoa Đông và mâu thuẫn từ Thế chiến II đã “đóng băng” quan hệ Trung – Nhật trong nhiều thập kỷ. Mỗi khi hai nước căng thẳng, người dân Trung Quốc thường xuyên nhắc đến những tội ác mà quân đội đế quốc Nhật Bản thực hiện ở nước này trong Thế chiến II.
Dù một số lãnh đạo Nhật Bản đã bày tỏ sự hối tiếc về hành động của quân đội nước này thời kỳ đó, nhiều người Trung Quốc vẫn tin rằng Nhật Bản không thừa nhận đầy đủ những tội ác đã gây ra trong lịch sử.
Căng thẳng Trung – Nhật bùng phát vào năm 2013 liên quan đến tranh chấp nhóm đảo Senkaku/Điếu Ngư, khiến quan hệ song phương xấu đi nhanh chóng. Vào thời điểm đó, 92,8% người Trung Quốc có ấn tượng xấu với Nhật Bản, theo cuộc khảo sát về mối quan hệ Trung – Nhật do tổ chức phi lợi nhuận Genron thực hiện hàng năm. Tuy nhiên, tới năm 2019, số người Trung Quốc có cái nhìn tiêu cực về Nhật Bản đã giảm xuống gần một nửa, chỉ còn 52,8%.
Kết quả đó là nhờ nỗ lực hâm nóng quan hệ của Thủ tướng Abe với Chủ tịch Tập Cận Bình, thông qua rất nhiều đề nghị đàm phán để giải quyết tranh chấp và khôi phục quan hệ song phương. Hai lãnh đạo đã gặp nhau và bắt tay tại hội nghị APEC năm 2014.
“Đây là bước đầu tiên trên con đường cải thiện mối quan hệ song phương dựa trên nguyên tắc chiến lược đôi bên cùng có lợi”, Thủ tướng Abe nói sau cuộc gặp năm 2014.
Khi mối quan hệ chính trị khởi sắc, người Trung Quốc bắt đầu kéo tới Nhật Bản du lịch và có cái nhìn tích cực hơn về văn hóa nước này, theo Yasushi Kudo, chủ tịch tổ chức Genron.
Năm 2018, khoảng 8,38 triệu khách Trung Quốc tới thăm Nhật Bản, tăng 6 lần so với năm 2013. Khách Trung Quốc cũng xem các bộ phim hoạt hình Nhật Bản trên nền tảng phát video trực tuyến như Bilibili, với khoảng 37,6 triệu người sử dụng hàng ngày. Họ tìm kiếm thông tin về Nhật Bản trên mạng xã hội nhiều hơn trên các trang tin tức trong nước.
Trong khi thế hệ trẻ Trung Quốc với sức mua lớn tới Nhật Bản ngày càng nhiều hơn, Nhật Bản chứng kiến điều trái ngược. Khi nền kinh tế bị thu hẹp và thế hệ trẻ ở quốc gia này phải đối mặt với nhiều vấn đề như già hóa dân số và thu nhập không cải thiện, rất ít người có nhu cầu đi du lịch nước ngoài.
“Bạn có thể ấn tượng với một quốc gia khi bạn tới đó và kết bạn với mọi người. Nhưng không nhiều người Nhật Bản tới Trung Quốc, nên cách nhìn nhận của họ về quốc gia này chỉ dựa trên truyền thông trong nước”, Kudo cho hay.
Tuy nhiên, Nhật Bản đang cố gắng khiến du khách Trung Quốc cảm thấy được chào đón với những biển hiệu, thông báo bằng tiếng Trung ở các địa điểm công cộng tại Tokyo.
Shuichi Kato, chủ công ty du lịch có trụ sở ở Kyoto, đã gửi 15.000 khẩu trang cho Trung Quốc đại lục cũng như Hong Kong và Đài Loan, cho biết du khách đến từ những khu vực này là lối thoát cho công việc kinh doanh của anh. “Những người bạn châu Á đã giúp khu vực của chúng tôi trở thành điểm du lịch hút khách quốc tế”, Kato nói.
Tính tới ngày 18/2, các doanh nghiệp tư nhân của Nhật Bản đã ủng hộ hơn ba triệu khẩu trang và gần 44 triệu yên (6,3 triệu USD) cho cuộc chiến chống dịch Covid-19 ở Trung Quốc.
Không gì có thể giúp hai cựu thù xích lại gần nhau tốt hơn việc họ phải đối mặt với vấn đề hai bên cùng quan tâm. Tháng 5/2018, Chủ tịch Tập và Thủ tướng Abe có cuộc điện đàm đầu tiên trong lịch sử để thảo luận về vấn đề phi hạt nhân hóa trên bán đảo Triều Tiên. Vài tháng sau, ông Abe trở thành lãnh đạo Nhật Bản đầu tiên tới thăm Trung Quốc sau gần 7 năm.
Sau đó, Trung Quốc và Nhật Bản tổ chức diễn đàn đầu tiên nhằm tăng cường hợp tác giữa hai nước với bên thứ ba là Thái Lan, quốc gia có mối quan hệ ngoại giao thân thiện với cả Bắc Kinh và Tokyo. Cuối cùng, hai bên đã ký các thỏa thuận hợp tác trị giá 18 triệu USD.
Gần đây, Trung – Nhật càng xích lại gần nhau sau tuyên bố của Tổng thống Mỹ Donald Trump về chiến tranh thương mại với hai quốc gia này, theo Koichi Nakano, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Sophia.
“Trước khi Trump xuất hiện, ông Tập và ông Abe không có mối quan hệ tốt đến vậy. Giờ đây quan hệ giữa họ giống như ‘cuộc hôn nhân lợi ích’ để đối phó với mối đe dọa chung”, Nakano nói.
Sự hỗ trợ của Thủ tướng Abe dành cho Trung Quốc trong cuộc chiến chống Covid-19 có thể đã giúp thúc đẩy mối quan hệ với ông Tập tiến xa hơn, nhưng lại đang khiến những người ủng hộ phe diều hâu ở Nhật Bản phẫn nộ, khi đất nước này cũng đang phải gồng mình kiểm soát nCoV.
“So với các quốc gia khác, Nhật Bản có phản ứng khá nhẹ nhàng trong việc ngăn dòng người từ Trung Quốc vào lãnh thổ. Một số người ủng hộ ông Abe tức giận về điều đó, bởi họ cho rằng ông đặt mối quan hệ với ông Tập lên trên an ninh quốc gia”, Nakano nói thêm.
Bất chấp những cải thiện gần đây trong mối quan hệ, về cơ bản, hai nước vẫn có những quan điểm đối đầu về tương lai khu vực châu Á – Thái Bình Dương và vai trò của Trung Quốc trong đó. Vấn đề tranh chấp lãnh thổ trên biển Hoa Đông vẫn chưa biến mất, mà chỉ được hai bên tạm gác lại phía sau.
Trung Quốc gần đây không ngừng củng cố lực lượng hải quân ở biển Hoa Đông với tốc độ khó có nước nào sánh kịp. Đáp lại, Nhật Bản năm 2019 cũng tuyên bố phân bổ nhiều nguồn lực để xây dựng lực lượng bảo vệ đảo xa bờ, trước nguy cơ xâm phạm của Trung Quốc.
Dù vẫn cần hợp tác thương mại với Trung Quốc, Nhật không sẵn sàng từ bỏ “chiếc ô an ninh” của quân đội Mỹ và đã xây dựng những khối hợp tác khác trong khu vực để chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc, theo Jeff Kingston, chuyên gia về Nhật Bản tại Đại học Temple, Mỹ.
“Cả hai bên hiện đều nhìn thấy lợi ích từ việc giảm căng thẳng. Một phần băng vĩnh cửu đã tan, nhưng vẫn còn những lớp băng giá khác giữa hai nước, không chỉ là về tranh chấp lãnh thổ, mà còn là bất đồng lịch sử”, ông nói thêm.
Trung Quốc và Nhật Bản hiện đều là hai nền kinh tế hàng đầu trên toàn cầu. Do đó, bất kỳ sự lao dốc nào trong quan hệ hai nước đều có thể dẫn tới sự chia rẽ nghiêm trọng trên thế giới.
Khi nCoV không ngừng lây lan ở nhiều khu vực khác trên thế giới và đe dọa triển vọng kinh tế toàn cầu, Trung Quốc và Nhật Bản dường như đang tập trung vào thứ mà hai nước cùng quan tâm và đem lại lợi ích cho đôi bên.
“Dịch Covid-19 bùng phát là thử thách đầy căng thẳng cho các mối quan hệ song phương, do đó, sẽ là lựa chọn thông minh nếu biến một vấn đề đang gây lo lắng trở nên tích cực hơn. Bài thơ đó đang giúp khơi gợi những phần tốt đẹp hơn trong mỗi người”, Kingston nhận định.
Thanh Tâm (Theo CNN) – Vnexpress
