Thế kỷ 17-19, dịch sốt vàng tấn công khắp các thành phố cảng tại Mỹ. Lá cờ tên “Yellow Jack” được dựng lên để cảnh báo các tàu thuyền tránh xa nơi có dịch. Khi một vùng nào đó mắc dịch, người dân chỉ còn biết đóng kín cửa, ở trong nhà và cầu nguyện. Hiểu biết của giới khoa học về căn bệnh khi đó còn rất hạn chế, chưa có cách chữa trị.
Cuối những năm 1890, xuất hiện một lý thuyết cho rằng muỗi là vật trung gian mang mầm bệnh sốt vàng. Song điều đó chưa được thực chứng.
Clara là y tá trưởng tại Bệnh viện Neward German. Cô nổi tiếng với sự tận tình, chăm chỉ trong công việc. Năm 1899, Clara tình nguyện làm y tá cho quân đội Mỹ tại Manila, Philippines – nơi dịch sốt vàng hoành hành. Mỗi ngày, Clara chăm sóc, chứng kiến hàng trăm binh lính phải chống chọi với căn bệnh và cái chết. Ước tính, số binh lính chết vì sốt vàng nhiều hơn số bị giết trong các cuộc chiến.
Cùng thời gian này, một vài bác sĩ tại Cuba quyết định đi tìm nguyên nhân gây sốt vàng. Họ nhắm tới muỗi Culex fasciata (ngày nay là muỗi Aedes Aegypti), cho rằng đây có thể là vật trung gian truyền bệnh. Song, vì không biết động vật có bị nhiễm bệnh hay không, các bác sĩ quyết định lấy con người làm đối tượng thử nghiệm, chứng minh lý thuyết trước đó là đúng.
Tuyệt vọng vì không tìm được đối tượng thử nghiệm, cuối năm 1900, quân đội Mỹ đề nghị tặng 100 USD (tương đương 3.000 USD ngày nay) cho những ai tình nguyện để muỗi Culex fasciata cắn, nếu bị mắc bệnh sau khi tham gia thử nghiệm được hứa trả thêm 100 USD.
Clara, vừa trở về sau đợt tình nguyện tại Manila, ngay lập tức tới Havana nhận lệnh triệu tập. Thành phố này đang phải đối mặt với một đợt dịch sốt vàng khác lây lan rộng.
Clara đăng ký và trở thành người phụ nữ duy nhất trong danh sách tham gia thử nghiệm với muỗi. Hành động của cô khiến mọi người bất ngờ.
Tháng 6/1901, nữ y tá trẻ dũng cảm để tay trần trong phòng thí nghiệm, cho muỗi Culex fasciata được cho là mang virus sốt vàng cắn. Mắc bệnh, cô hồi phục nhanh chóng sau đó. Điều này khiến các nhà khoa học đau đầu: họ đã khá chắc chắn muỗi là vật trung gian truyền bệnh, nhưng không đủ bằng chứng chứng minh điều này, bởi các tình nguyện viên như Clara sau khi bị muỗi cắn vẫn khỏe mạnh.
Gần hai tháng sau, cô tiếp tục đăng ký làm “con mồi”. Lần này, căn bệnh sốt vàng muỗi Culex fasciata truyền cho cô nặng hơn, cô sốt cao, cơ thể đau đớn.
Ngày 24/8/1901, chỉ gần một tuần sau khi lên cơn sốt, Clara qua đời ở tuổi 25. Cái chết của cô chứng minh muỗi Culex fasciata là trung gian truyền bệnh sốt vàng, gây ra những trận dịch chết người, song cũng làm dấy lên làn sóng phản đối trong cộng đồng về việc sử dụng con người làm đối tượng thí nghiệm. Thử nghiệm trên người của quân đội Mỹ cuối cùng buộc phải dừng lại.
Thời gian sau đó, một chiến dịch tiêu diệt có hệ thống loài muỗi này được thực hiện. Chỉ trong vài tháng, không còn một ca sốt vàng nào được báo cáo tại Havana.
Sự hy sinh dũng cảm của Clara xuất hiện trên trang nhất của các trang báo tại Mỹ thời điểm đó. Cô đã đánh đổi mạng sống của mình cứu giúp hàng triệu người khác khỏi cái chết.
Clara được chôn cất tại Havana, sau này được quân đội Mỹ đưa về quê nhà an táng tại nghĩa trang Newark Fairmount, New Jersey.
Để tưởng nhớ sự hy sinh của Clara Maass cho y học, một bệnh viện tại New Jersey đã lấy tên cô. Năm 1951, Cuba phát hành bộ tem có hình ảnh của Clara vào dịp kỷ niệm 15 năm ngày mất của cô. Năm 1976, nhân ngày sinh nhật thứ 100 của Clara, Cơ quan Bưu chính Mỹ cũng phát hành một con tem kỷ niệm tưởng nhớ nữ y tá.
Sốt vàng là một bệnh xuất huyết cấp tính lây truyền qua muỗi nhiễm bệnh. Từ “vàng” trong tên bệnh chỉ tình trạng vàng da mà một số bệnh nhân mắc phải. Căn bệnh được người Tây Ban Nha gọi là el vomito negro (bãi nôn màu đen), ám chỉ màu đen của máu khi người bệnh nôn ra.
Các triệu chứng gồm đau đầu, đau lưng, ớn lạnh, buồn nôn, sốt cao, da chuyển màu vàng nhạt do rối loạn chức năng gan và mật. Một tỷ lệ nhỏ bệnh nhân nhiễm virus sốt vàng có các triệu chứng nghiêm trọng, 50% trong số này tử vong trong 7-10 ngày. Virus sốt vàng đặc hữu tại các khu vực nhiệt đới của châu Phi, Trung và Nam Mỹ.
Ngày nay, sốt vàng được phòng ngừa hiệu quả bằng vắcxin.
Lê Hằng (Theo USA on Race, Vintages News) – Vnexpress
