Quân đội Iran ngày 11/1 thừa nhận bắn hạ máy bay Boeing 737-800 của hãng hàng không Ukraine khiến 176 người thiệt mạng hôm 8/1. Họ cho biết đã nhầm máy bay là một tên lửa hành trình.
Các nhà phân tích cho rằng các nước khác nắm nhiều bằng chứng cho thấy Iran đã bắn hạ máy bay nên họ không còn cách nào khác ngoài thừa nhận. Iran giờ đây phải tính toán bước tiếp theo. Các quốc gia đã hủy chuyến bay đến Iran và yêu cầu một cuộc điều tra kỹ lưỡng, minh bạch.
Những người mất người thân trong tai nạn có thể kiện Iran, giáo sư luật của Đại học Richmond Carl Tobias, cho biết. Iran cũng có thể đối mặt cáo buộc hình sự vì đã để mở không phận khi thực hiện cuộc tấn công, nhưng việc theo đuổi cáo buộc như vậy sẽ rất phức tạp.
Ngoài Iran, Ukraine và Canada là hai nước mất nhiều công dân nhất trong vụ rơi máy bay. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã kêu gọi bồi thường tài chính cho các nạn nhân.
Năm 1988, quân đội Mỹ bắn hạ chuyến bay 655 của Iran trên eo biển Hormuz, khiến tất cả 290 người trên máy bay thiệt mạng. Mỹ ban đầu bác bỏ nhưng sau đó thừa nhận tàu tuần dương của hải quân đã nhầm máy bay là tên lửa Iran. Mỹ từ chối nhận trách nhiệm pháp lý hay xin lỗi, khiến người Iran phẫn nộ. Iran kiện Mỹ ra Tòa án Công lý Quốc tế và cuối cùng Washington chấp nhận một thỏa thuận dàn xếp, trả 61,8 triệu USD cho gia đình các nạn nhân.
Học giả chuyên về Iran Afshon Ostovar cho biết Tehran có thể nhìn lại trường hợp này và tìm cách thể hiện rằng phản ứng của họ sẽ rất khác người Mỹ. “Tuy nhiên, dù sao đi nữa, họ cũng sẽ muốn đổ lỗi cho ai đó. Đó là ai thì tôi không biết”, ông nói.
Giới chức Iran đã tìm cách đẩy một phần trách nhiệm sang Washington, với lý do Mỹ đã gây ra căng thẳng bằng cách hạ sát tướng Qassem Soleimani. “Vào thời điểm chủ nghĩa phiêu lưu của Mỹ gây ra căng thẳng, lỗi của con người đã dẫn đến thảm họa”, Ngoại trưởng Iran Javad Zarif viết.
Việc Tehran nhận trách nhiệm vài ngày sau khi họ hả hê về thành công của cuộc tập kích tên lửa vào căn cứ quân Mỹ đồn trú đã khiến công chúng trong nước tức giận. Iran đã cố gắng thể hiện lãnh tụ tối cao Ayatollah Ali Khamenei không liên quan đến sự cố này, nói rằng đến ngày 10/1 ông mới biết sự thật và sau đó đã yêu cầu chính quyền phải minh bạch.
Nhưng cách giải thích đó không thể khiến người dân nguôi giận. “Việc giới chức đánh lừa công chúng cũng nghiêm trọng như thảm họa”, biên tập viên của hãng thông tấn Tasnim, có liên kết với Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) nói. “Các quan chức đánh lừa truyền thông cũng có tội. Chúng tôi đều xấu hổ”.
Hàng trăm người Iran đã xuống đường phố Tehran biểu tình phản đối Khamenei và lãnh đạo IRGC cuối tuần qua. “Đồ không biết xấu hổ. Những kẻ nói dối hãy chết đi”, họ hô lên.
Suzanne Maloney từ Viện Brookings nói điều khiến công chúng Iran cảm thấy tổn thương nhất là Tehran đã có đòn trả đũa Mỹ chính xác và thận trọng, không gây ra thương vong nào để tránh leo thang căng thẳng. Tuy nhiên, cuối cùng chính họ lại bắn nhầm máy bay khiến công dân của mình thiệt mạng.
Iran ngày càng đối mặt với thử thách chồng chất. Họ vướng vào căng thẳng với Mỹ, liên quan đến cuộc chiến ủy nhiệm ở khu vực, bị Mỹ áp lệnh trừng phạt, phải giải quyết nạn tham nhũng và giờ còn phải đối mặt với phản ứng dữ dội trong nước.
Đó là điều trái ngược với vài ngày trước, khi người dân Iran đoàn kết trong lễ tang Soleimani. “Khi đặt đám tang của Soleimani bên cạnh các cuộc biểu tình chống chính quyền, có thể thấy người Iran đã chán ngấy cả Trump và những người cầm quyền của chính họ, chán ngấy cuộc sống hàng ngày với những bi kịch không hồi kết”, nhà phân tích Trung Đông Vali Nasr viết.
Phương Vũ (Theo Washington Post) – Vnexpress
