Bộ Ngoại giao Mỹ hôm 22/7 thông báo họ đã yêu cầu đóng cửa Tổng Lãnh sự quán Trung Quốc ở thành phố Houston, bang Texas, “nhằm bảo vệ sở hữu trí tuệ và thông tin cá nhân của người Mỹ”. Trợ lý ngoại trưởng Mỹ David Stilwell cáo buộc cơ sở này là một trung tâm tình báo của quân đội Trung Quốc, trong khi thượng nghị sĩ Marco Rubio nói đây là “một nút trung tâm trong mạng lưới gián điệp quy mô lớn”.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Vương Văn Bân cho rằng lệnh đóng cửa lãnh sự quán “là hành động khiêu khích đơn phương mang tính chính trị từ phía Mỹ, vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế, cũng như các quy tắc cơ bản trong việc điều tiết quan hệ quốc tế và thỏa thuận lãnh sự song phương giữa hai nước”.
Bình luận viên Paul Heer của National Interest tỏ ra không quá bất ngờ trước nghi vấn lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston liên quan tới các hoạt động gây ảnh hưởng, thu thập thông tin trong và ngoài cộng đồng người Hoa tại khu vực, gồm khoảng 75.000 người. “Các cơ quan ngoại giao khác của Trung Quốc tại Mỹ, như đại sứ quán ở thủ đô Washington, lãnh sự quán ở New York, Chicago, San Francisco, Los Angeles, cũng tương tự”, Heer nêu ý kiến.
Tuy nhiên, chuyên gia này nhận định việc ra lệnh đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston “dường như rõ ràng là một sản phẩm trong chiến lược tái tranh cử” của Tổng thống Donald Trump, nhằm làm nổi bật mối đe dọa từ Bắc Kinh đối với Washington.
“Điều này có lẽ sẽ giúp Trump đánh lạc hướng chú ý khỏi thất bại của ông trong nhiệm vụ kiểm soát Covid-19, đồng thời chĩa mũi dùi về phía một kẻ thù ở nước ngoài có thể phải chịu trách nhiệm cho đại dịch”, Heer giải thích.
Bình luận viên nói thêm rằng động thái của chính quyền Trump còn giúp khẳng định thông điệp trong chiến dịch tranh cử của ông chủ Nhà Trắng, rằng Joe Biden, ứng viên thuộc đảng Dân chủ, quá mềm mỏng trước mối đe dọa từ Trung Quốc nên không đủ trình độ để đối đầu với họ.
Một số nhà phê bình khác cũng cho rằng quyết định ra lệnh đóng cửa lãnh sự quán ở Houston mang động cơ chính trị. Jeff Moon, cựu trợ lý đại diện thương mại Mỹ tại Trung Quốc, đặt ra câu hỏi tại sao lãnh sự quán tại Houston bị nhắm tới.
“Nếu lý do thực sự là vì Trung Quốc ăn cắp sở hữu trí tuệ, Mỹ đáng lẽ nên đóng lãnh sự quán ở San Francisco, nơi bao gồm Thung lũng Silicon. Quyết định lần này nhằm lấy lòng đám đông ủng hộ Trump, những người nóng lòng muốn trả đũa Trung Quốc, đồng thời chuyển hướng chú ý khỏi chiến lược xử lý Covid-19 tai hại của Tổng thống”, Moon nhận định.
Thượng nghị sĩ bang Maine Angus King, một chính trị gia độc lập, hôm 22/7 cho biết ông chưa nhận được thông tin về “bất cứ hoạt động tình báo cụ thể nào gần đây của Trung Quốc”, dù là liên quan đến bầu cử Mỹ hay sở hữu trí tuệ, có thể đã dẫn tới quyết định của chính quyền Trump.
“Chắc chắn có lý do chính đáng để đối đầu với Trung Quốc. Tuy nhiên, tôi lo ngại động thái leo thang căng thẳng này có thực sự nhằm đối đầu Trung Quốc, hay là vì cuộc bầu cử sẽ diễn ra trong 4 tháng nữa?”, King, thành viên Ủy ban Tình báo Thượng viện Mỹ, đặt nghi vấn.
Moon chỉ ra rằng việc lựa chọn mục tiêu là lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston vừa giúp Trump thể hiện sự cứng rắn, vừa tránh nguy cơ gây rủi ro nghiêm trọng. Các lãnh sự quán Mỹ và Trung Quốc được kết nối với nhau một cách không chính thức, với cơ sở ở Houston liên kết với lãnh sự quán Mỹ tại Vũ Hán. Tuy nhiên, cơ quan ở Vũ Hán vẫn đóng cửa do nCoV, nên phản ứng của Bắc Kinh có thể không quá gay gắt, Moon nhận định.
Một cựu quan chức giấu tên rời chính quyền Trump năm ngoái tiết lộ Tổng thống thường phản bác những cố vấn kêu gọi ông trừng phạt Trung Quốc mạnh mẽ hơn, bởi lo ngại gây tổn hại cho đàm phán thương mại. Tuy nhiên, sau khi Covid-19 tàn phá sức khỏe cộng đồng và nền kinh tế Mỹ, các đồng minh cùng cố vấn của Trump, bao gồm con rể Jared Kushner, lập luận rằng việc công kích Trung Quốc vì không sớm kiềm chế nCoV sẽ giúp củng cố nền tảng chính trị của Tổng thống Mỹ, theo các nguồn tin.
Theo bình luận viên Heer, không rõ chính quyền Trump đã tính tới những hậu quả tiềm tàng hay chưa, nhưng Trung Quốc gần như chắc chắn sẽ đáp trả tương xứng, như ra lệnh đóng cửa một lãnh sự quán Mỹ tại nước này hoặc nhiều hơn, hay gây trở ngại cho giới chức Mỹ ở Trung Quốc. Công chúng hai nước được cho là cũng sẽ ngày càng suy nghĩ tiêu cực về nhau.
Vài tuần gần đây, cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Robert O’Brien, giám đốc FBI Christopher Wray và Bộ trưởng Tư pháp Mỹ William Barr đều nhấn mạnh những thách thức, mối đe dọa và nguy hiểm từ phía Bắc Kinh đối với Washington. Heer cho rằng các bài phát biểu của họ nêu chính xác nhiều khía cạnh đáng lo ngại của Trung Quốc, đòi hỏi Mỹ phải cảnh giác và phản ứng cứng rắn, như vấn đề tấn công mạng, gián điệp kinh tế hay cạnh tranh ảnh hưởng với Mỹ.
Tuy nhiên, Heer nhận thấy một số phát ngôn đã đi quá xa, phóng đại bản chất và phạm vi tham vọng của Trung Quốc mà không đưa ra bằng chứng thuyết phục. Thêm vào đó, bình luận viên này đánh giá chính quyền Trump có thể đang tính toán sai cả về mức độ dồn ép Bắc Kinh thay đổi hành vi, lẫn khả năng kiểm soát căng thẳng trong quan hệ.
“Đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston có thể giúp ngăn chặn một công cụ thực hiện mưu đồ của Bắc Kinh. Nhưng không may, nó cũng tượng trưng cho việc đóng lại các kênh liên lạc Mỹ – Trung, ngay tại thời điểm đối thoại chiến lược và hiểu biết lẫn nhau là điều cần thiết nhất, đồng thời đẩy quan hệ hai nước xuống đáy”, Heer nhận định.
Ánh Ngọc (Theo National Interest, CNN) – Vnexpress
