Việc Trung Quốc hồi tháng 5 mở sứ quán tại Kiribati, quốc gia gồm 33 đảo san hô ở trung tâm Thái Bình Dương, có vẻ kỳ lạ, đặc biệt là trong bối cảnh đại dịch đang diễn biến phức tạp. Chỉ ba quốc gia khác có đại sứ quán ở quốc đảo này: Australia, New Zealand và Cuba.
Kiribati ngày càng trở thành sân khấu cạnh tranh địa chính trị. Tháng 9 năm ngoái, họ chấm dứt quan hệ ngoại giao với Đài Loan và thiết lập quan hệ với Trung Quốc đại lục. Tuần này, Tổng thống thân Trung Quốc Kiribati Taneti Maamau tái đắc cử sau khi hứa hẹn sẽ thúc đẩy quan hệ gần gũi hơn với Bắc Kinh, đánh bại đối thủ có thiện cảm với Đài Loan hơn.
Kiribati là minh chứng mới nhất về ảnh hưởng ngày càng tăng của Bắc Kinh ở Thái Bình Dương, bao gồm một loạt các quốc đảo giàu tài nguyên, nằm trên các tuyến đường thủy quan trọng giữa châu Á và Mỹ.
Các quốc đảo Thái Bình Dương từ lâu đã duy trì quan hệ tốt với Mỹ, quốc gia có sự hiện diện quân sự lớn ở Thái Bình Dương và các đồng minh như Australia – nhà tài trợ và đối tác an ninh lớn nhất trong khu vực. Nhưng nhiều nước gần đây quay sang củng cố quan hệ với Trung Quốc, khi Bắc Kinh thúc đẩy chiến lược “quyến rũ” bằng ngoại giao và kinh tế.
Năm 2006, Thủ tướng Ôn Gia Bảo trở thành quan chức cao cấp nhất của Trung Quốc đến thăm các quốc đảo Thái Bình Dương. Ông cam kết cung cấp khoản vay ưu đãi ba tỷ NDT (424 triệu USD) để đầu tư vào phát triển tài nguyên, nông nghiệp, thủy sản và các ngành công nghiệp quan trọng khác, gia tăng lợi ích của Bắc Kinh trong khu vực.
Bắc Kinh hiện là nhà tài trợ lớn thứ hai cho các quốc đảo Thái Bình Dương, chỉ sau Australia, theo dữ liệu từ Viện Lowy, nhóm chuyên gia Australia. Các chuyên gia y tế Trung Quốc đã đưa ra lời khuyên về cách chống Covid-19 qua các cuộc họp trực tuyến với đối tác ở 10 quốc đảo Thái Bình Dương có quan hệ ngoại giao với Bắc Kinh.
Hồi tháng ba, Trung Quốc tuyên bố ủng hộ 1,9 triệu USD tiền mặt và vật tư y tế để giúp các nước chiến đấu với Covid-19. Họ cũng gửi vật tư y tế, đồ bảo hộ và kit xét nghiệm.
Các nhóm cố vấn y tế Trung Quốc đến các quốc đảo như Samoa, giúp giới chức y tế địa phương soạn thảo chỉ dẫn về cách kiểm soát Covid-19. Ở Fiji, Trung Quốc cung cấp xe quân sự chuyên dụng.
Theo WHO, các quốc đảo Thái Bình Dương báo cáo 312 ca nhiễm và 7 ca tử vong do Covid-19, phần lớn tại đảo Guam, lãnh thổ hải ngoại của Mỹ. Các hòn đảo đã tránh được Covid-19 bùng phát mạnh nhờ nằm ở vị trí xa xôi, cách biệt và các biện pháp phong tỏa sớm. Người dân tại đây có thể đối mặt với hậu quả tàn khốc nếu Covid-19 hoành hành mạnh, vì bộ máy y tế không đủ sức chống chịu và năng lực xét nghiệm hạn chế.
“Chủ nghĩa cơ hội là yếu tố thúc đẩy Trung Quốc tăng cường quan hệ với các quốc đảo Thái Bình Dương. Họ đang cố giành được nhiều ảnh hưởng nhất có thể”, Jonathan Pryke, chuyên gia từ Viện Lowy, cho biết.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc bác bỏ điều này, nói rằng sự hỗ trợ của Trung Quốc cho các quốc đảo Thái Bình Dương là “chân thành” và không có “bất kỳ sự ràng buộc chính trị nào”.
Nhưng mối quan hệ thân thiết có thể có ích trong những lúc cần thiết. Hồi tháng 5, khi Trung Quốc bị nhiều nước chỉ trích vì xử lý sai lầm trong giai đoạn đầu Covid-19 bùng phát, họ đã trông cậy vào sự hỗ trợ của các quốc đảo Thái Bình Dương. Vài ngày trước cuộc họp của Đại hội đồng Y tế Thế giới vào tháng 5, các bộ trưởng từ 10 quốc đảo Thái Bình Dương tham gia một cuộc họp trực tuyến về Covid-19 do Trung Quốc chủ trì.
Cuộc họp kết thúc với lời khẳng định rằng Trung Quốc đã xử lý dịch tốt. Trong thông cáo báo chí chung sau sự kiện này, các quốc đảo Thái Bình Dương ca ngợi Trung Quốc vì “cách tiếp cận cởi mở, minh bạch và có trách nhiệm trong việc áp dụng các biện pháp ứng phó kịp thời, mạnh mẽ và chia sẻ kinh nghiệm kiềm chế dịch”.
“Đây là những gì chính phủ Trung Quốc cần”, Denghua Zhang, từ Đại học Quốc gia Australia ở Canberra, nói.
Trong khi đó, chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump nhiều lần đổ lỗi cho Trung Quốc về đại dịch. Canberra khiến Bắc Kinh tức giận khi kêu gọi một cuộc điều tra độc lập về nguồn gốc virus.
Tuy nhiên, khoản hỗ trợ của Trung Quốc cho các quốc đảo Thái Bình Dương vẫn khiêm tốn so với Australia. Tháng trước, Canberra cho biết họ đã chi 69 triệu USD để “hỗ trợ tài chính nhanh chóng” cho 10 quốc gia trong khu vực, một phần trong số đó được tái phân bổ từ các chương trình viện trợ hiện có.
Australia gần đây thông báo rằng họ sẽ phát các chương trình truyền hình nổi tiếng trong nước như ” Neighbours” và “Masterchef” tại 7 quốc đảo Thái Bình Dương – động thái được coi là nhằm thúc đẩy “quyền lực mềm” để đối trọng với ảnh hưởng đang gia tăng của Trung Quốc.
“Chính phủ Australia rõ ràng nhận ra không thể để khoảng trống cho Trung Quốc chen chân, cả về quyền lực cứng, quyền lực mềm, viện trợ hay y tế tại khu vực này”, Pryke nói.
Australia đã chú ý đến vấn đề này từ trước đại dịch. Sau khi nhậm chức năm 2018, Thủ tướng Scott Morrison đưa ra sáng kiến “Bước tiến Thái Bình Dương”, bao gồm tăng viện trợ nước ngoài và thành lập quỹ cơ sở hạ tầng trị giá 1,5 tỷ USD cho khu vực.
Cạnh tranh địa chính trị ở Thái Bình Dương còn có thể tác động đến vấn đề đi lại. Australia và New Zealand đã làm phẳng được đường cong dịch, các chính trị gia hai bên thảo luận về việc mở biên giới với nhau, tạo ra một hành lang đi lại giữa hai quốc gia. Các quốc đảo Thái Bình Dương bao gồm Fiji, Samoa và Quần đảo Solomon đã đề nghị tham gia kế hoạch.
Chưa có thông tin nào về kế hoạch tương tự giữa các quốc đảo Thái Bình Dương và Trung Quốc, quốc gia có vẻ đang tập trung vào các vùng lãnh thổ lân cận. Tỉnh Quảng Đông ở miền nam đất nước đang thảo luận với Hong Kong và Macau về mở hành lang đi lại an toàn.
Covid-19 đã gây áp lực rất lớn đối với nền kinh tế phụ thuộc vào du lịch của các quốc đảo Thái Bình Dương. Australia và New Zealand là nguồn khách du lịch chính của họ. Năm 2018, hai nước đóng góp hơn một triệu lượt khách nước ngoài đến các quốc đảo Thái Bình Dương, chiếm 51% tổng lượng khách. Trong khi đó, 124.939 du khách Trung Quốc đến các quần đảo Thái Bình Dương năm 2018, giảm 10,9% so với năm trước.
Một số chính trị gia Australia cũng mong muốn có hành lang đi lại xuyên Thái Bình Dương. Dave Sharma, nghị sĩ của đảng Tự do, viết hồi tháng trước rằng hành lang sẽ giúp các quốc đảo láng giềng về mặt kinh tế và đảm bảo “họ tiếp tục coi Australia là đối tác hàng đầu”.
“Cạnh tranh chiến lược ở Thái Bình Dương đang diễn ra quyết liệt, Trung Quốc và các quốc gia khác đang tìm cách đóng vai trò lớn hơn. Điều quan trọng là giữ cho ảnh hưởng và dấu chân của chúng ta trong khu vực lân cận trở nên rõ ràng”, ông viết.
“Australia và New Zealand sẽ trở thành những người gác cổng cho khu vực Thái Bình Dương khi đại dịch đang tiếp diễn trên khắp thế giới. Vì vậy, điều đó tất nhiên sẽ mang lại cho Australia và New Zealand thêm nhiều lợi thế địa chính trị”, ông nói.
Phương Vũ (Theo CNN) – Vnexpress
